Half december 2023 ontmoette ik Bastiaan van Vliet en zijn echtgenote Monica in het Theater aan de Brink in Laren. Pianist Willem Brons speelde daar de laatste drie sonates van Schubert, overrompelende muziek die door de concertgever ongelofelijk raak werd getroffen, muzikaal èn technisch. In de pauze en na afloop vertelde Bastiaan me over zijn plan iets te doen aan de vijfde sterfdag van Jean Guillou. Of ik iets wilde schrijven. Dat zegde ik toe, met het voorbehoud dat ik geen deskundige ben op dat onderwerp. Het is inmiddels half januari dat ik een en ander op papier zet.
Nadenkend kwam ik tot het inzicht dat ik ten onrechte voorbij ben gegaan aan deze bijzondere Franse musicus.
Tweemaal hoorde ik hem live spelen, omstreeks 2005. De eerste keer was tijdens een dinsdagavondconcert in de Haarlemse Bavo, waar ik als stadsorganist zijn gastheer was. Anderhalf jaar later hoorde ik hem opnieuw in de Westerkerk in Amsterdam.
Het concert in de Bavo vond ik ongemeen boeiend. Voor zover ik me herinner speelde hij Bach, de Grigny en eigen werk, korte, miniatuurachtige stukken. Schitterende composities, uiterst fijnzinnig gespeeld. Bach en de Grigny maakten eveneens grote indruk op me, in weerwil van het feit dat hij het totaal anders speelde dan ik zelf doe. Nieuwsgierig ging ik anderhalf jaar later naar zijn Bach recital in de Amsterdamse Wester. Dat vond ik teleurstellend, na het Bavoconcert had ik mogelijk te hooggespannen verwachtingen. De dag van het Bachconcert had ik een ingewikkelde rouwdienst gespeeld waar het erg aankwam op het treffen van de juiste emotionele toon. Ik was mogelijk te vermoeid om me open te kunnen stellen voor het Bachspel van Guillou.
Na het eerdere Bavoconcert had ik langdurig met Guillou gesproken. Hij bleek een beminnelijke man te zijn. Ons gesprek ging vanaf het eerste moment de diepte in.
Ik begon over zijn composities die mij zeer bevielen. Hij bracht vervolgens zijn Bach en Mozart interpretaties ter sprake. Hij vroeg me op de man wat ik daarvan vond. Hij zei me heel goed te weten dat Nederlandse organisten heel anders met die muziek omgaan. Ik vertelde hem dat ik zijn aanpak verfrissend vond, dat zijn spel de soms would-be muziekwetenschappelijke benadering van Nederlanders bij mij ter discussie stelde. Het werd een boeiend en langdurig gesprek. Toen ik het er een paar weken later met Ewald Kooiman overhad, bevestigde hij het beeld dat ik had. Ewald had hem meer dan eens gesproken en deelde mijn ervaringen.
Guillou concerteerde voor het eerst in Nederland in 1970, in de Grote Zaal van het Concertgebouw te Amsterdam. Het Maarschalkerweerd orgel was nog lang niet gerestaureerd! Gigantische hoeveelheden huiswerk belette me dat concert te bezoeken. Ik vond dat jammer, zijn Philips improvisatie L.P. Visions Cosmiques uit 1969 had grote indruk op mij gemaakt. Achteraf gezien kun je zeggen dat hij de plaats innam van de in 1968 overleden Jeanne Demessieux, die sinds 1950 haar tienduizenden verslagen had in de Nederlandse orgelwereld. Net als zij trok hij veel orgelliefhebbers uit de refo-zuil, die niet veel ophadden met orgelcultuur die beïnvloed was door Duitse neobarok. Ik was en ben nog steeds diep onder de indruk van Demessieux, ik had Duruflé en echtgenote live gehoord in het Concertgebouw en ging vaak naar concerten van Jean Langlais. Wat later in de jaren zeventig deed Daniel Roth zijn intrede in ons land; ik schreef me in voor een masterclass van hem aan de Haarlemse Zomeracademie. Hij werd voor mij een ijkpunt voor de Franse symfonische orgelschool.
Guillou heb ik – achteraf gezien – in die jaren ten onrechte veronachtzaamd. Op internet vond ik een artikel van Gerco Schaap dat ook op deze site staat. Op de hem eigen, genuanceerde wijze tekent Gerco een treffend beeld van deze veelzijdige kunstenaar.
In Nederland herinnert men zich Guillou vooral als virtuoos uitvoerend musicus. Hij werd een icoon voor orgelliefhebbers van overwegend reformatorische snit. Deze groep heeft niet een heel ontspannen relatie met hedendaagse muziek. Wellicht daardoor is in ons land Guillou als componist onderbelicht gebleven. Hij componeerde een groot en veelzijdig oeuvre waarvan een groot deel verscheen bij de prestigieuze Duitse uitgever Schott. Het orgel is ruim vertegenwoordigd in zijn werklijst. Ook talrijk zijn z’n werken voor symfonische- en kamermuziekbezettingen.
Als je iemand herdenkt gaat het in de eerste plaats om persoon, leven en werk van diegene. Bij dat herdenken kan het beeld van die persoon veranderen en vollediger worden. Je kunt tot de conclusie komen dat jouw eigen beeld van iemand niet klopt. Dat overkwam mij bij het denken over persoon, leven en werk van Jean Guillou. Dat proces begon tijdens het gesprek met Bastiaan van Vliet tijdens de pauze van het indrukwekkende Schubert recital van Willem Brons. Via Schubert naar Guillou, ’t kan verkeren!
Jos van der Kooy